Tıbbi cihazlar, hastalıkların önlenmesi amacıyla kullanılan, hastalığa tanı konulmasında ve gelişim sürecinde izlenmesinde yardımcı olan, tedavi amacıyla kullanılan cihazlardır. Bu özellikleriyle sağlık hizmetlerinde doktorların en önemli yardımcılarıdır. Ülkelerin sağlık için ayrılan bütçelerinde satın alınan tıbbi cihaz ve malzemeler büyük bir pay oluşturmaktadır. Her ülke vatandaşlarına etkin sağlık hizmetleri sunabilmek için yıllık bütçesinin önemli bir kısmını sağlık harcamalarına ayırmaktadır. Bu harcamalara akılcı çözümler getirebilmek için biyomedikal mühendisliği alanında iyi yetişmiş personel ve araştırmacılar yetiştirilmelidir.
Biyomedikal mühendisliği sağlık alanında bu kadar önemli bir rol üstlenirken, kapsadığı bilim dalları, temel işlevleri ve araştırma alanları yeterince bilinmemektedir. ABD merkezli Whitaker Vakfı biyomedikal mühendisliği eğitimi ve araştırmalarını teşvik etmeyi ve bunların gelişimine katkıda bulunmayı amaçlayan en prestijli kuruluştur. Bu vakfın biyomedikal mühendisliği tanımı, konuyu öğrenmek isteyenler için iyi bir temel teşkil edebilir. Whitaker Vakfı’na göre biyomedikal mühendisliği, mühendislik, biyoloji ve tıp alanlarında bilgi birikiminin gelişmesini sağlayarak, mühendislik bilimleri ile biyolojik, tıbbi bilimler ve klinik uygulamaları disiplinlerarası etkinliklerle birleştiren, insan sağlığının ve sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesini amaçlayan bir disiplin olarak tanımlanmıştır.
Gelişmiş ülkelerde biyomedikal mühendisliği alanında açılan lisans ve yüksek lisans programları sayesinde alandaki eğitimli insan sayısı her geçen gün artmaktadır. Sağlık alanındaki problemleri gözleyen, tanımlayan ve çözüm yolları arayan nitelikli insanlar sayesinde biyomedikal mühendisliği konusunda araştırma ve geliştirmeye büyük kaynaklar ayrılabilmektedir. Oluşan sağlık endüstrisinin geliştirdiği daha yeni, daha iyi cihazlar, teknikler ve sistemler ülke içinde kullanılabildiği gibi diğer ülkelere yapılan ihracat sayesinde ülkeye önemli bir gelir sağlanmaktadır. Endüstrinin ihtiyacı olan işgücünün yetiştirilmesi, yurt dışındaki nitelikli personelin ülke içine çekilmesi araştırma geliştirme çalışmalarının getirdiği önemli kazançlardır. Üretimi ülke içinde yapılan tıbbi cihaz ve malzemelerle bu alandaki dışa bağımlılık azalmaktadır. Az gelişmiş ülkelerde ise sağlık hizmetleri ülke dışından satın alınan malzeme ve cihazlarla yürütülmekte, konu ile ilgili eğitimli insan sayısının azlığı nedeniyle, malzeme ve cihazlar etkin şekilde kullanılamamakta, cihazların rutin bakımı için bile dışa bağımlı bir süreç yaşanmaktadır.
Türkiye, bu alanda farklı özellikler göstermektedir. Sektörde onbine yakın tıbbi malzeme ve cihaz satıcısı firma olmasına rağmen, sadece 20-30 üretici firma vardır. Tıbbi cihaz ve malzeme tüketiminde Türkiye yüzde 85 oranında dışa bağımlıdır. Buna karşılık 83 üniversitenin 23’ünde biyomedikal mühendisliği ve biyomedikal cihaz teknolojisi ile ilgili eğitim faaliyetleri vardır. Bu üniversitelerde uluslararası düzeyde projeler yapan, en prestijli dergilerde makaleler yayınlayan çok sayıda bilim adamı ve araştırmacı bulunmaktadır. TÜBİTAK’ın araştırma ve geliştirme projelerindeki hedefleri, DPT’nin sanayi projelerindeki artış talepleri, biyomedikal mühendisliği alanında ülkemizde oluşan beklentiyi desteklemek ve ülkemizdeki biyomedikal alanlara yönelik potansiyeli değerlendirme amacını ortaya koymaktadır. Bilinçli bir şekilde planlanan lisansüstü programları ve ilgili bakanlıkların önerebilecekleri yeni araştırma geliştirme destek programlarıyla Türkiye biyomedikal mühendisliği alanında dışa bağımlılığını kısa zamanda büyük oranda azaltabilecek, hattı bazı alanlarda öncü roller oynayabilecektir.
ODTÜ’de Biyomedikal Mühendisliği Lisansüstü Eğitim Programı
1970’lerde diğer gelişmiş ülkelerdeki örnekleri gibi Biyomedikal Mühendisliği alanındaki araştırmalar Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde de Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü bünyesinde başlamıştır. Geçen süre zarfında bu alanda 100’den fazla yüksek lisans ve doktora tez çalışması hazırlanmış olması bir açıdan bölümün başarısını yansıtmaktadır. Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü’nün biyomedikal alanındaki araştırma çalışmalarının yanısıra, 1983 yılında daha çok Biyoelektrik alanında araştırmalar yürüten bir Biyomedikal Mühendisliği Lisansüstü Eğitim Programı açılmıştır. 2007 yılında ise, farklı bölümlerden çok sayıda öğretim üyesinin çalışmalarıyla biyomedikal mühendisliğinin tüm temel dallarını kapsayan Fen Bilimleri Enstitüsü’ne bağlı yeni bir lisansüstü program açılmıştır. İlgili öğretim üyelerinin üstün çabalarıyla biyomedikal mühendisliği alanında araştırmacı öğretim üyesi sayısı, eğitim programı ve kapsadığı araştırma alanları (biyoelektrik mühendisliği, biyomalzeme, biyomoleküler mühendislik ve biyomekanik ) ile sadece yurtiçinde değil, yurtdışında da benzeri az bulunabilecek örnek bir program oluşturulmuştur.
Bu programda Biyoelektrik Mühendisliği dalında eğitim görmekte olan öğrenciler, biyomedikal elektronik ve enstrümantasyon, biyomedikal görüntüleme (bilgisayarlı tomografi, manyetik rezonans görüntüleme, nükleer tıp, ultrasonik görüntüleme), biyomedikal sinyal işleme (EEG, EKG), biyomedikal sistem (solunum, dolaşım, sinir, vb.) ve süreçlerin numerik modellenmesi ve klinik mühendislik dallarında uzmanlaşma olanağına sahiptir.
Biyomateryal alanında, herhangi bir doku, organ ve biyolojik işlevi güçlendirmek ya da tamamen üstlenmek üzere tasarlanan materyaller üzerinde çalışılmaktadır. Eklemler, kırık sabitleme plakları, kemik çimentosu, kalp kapakçıkları, kalp pilleri, yapay kalp, stentler, balonlar, yapay kan, doku mühendisliği, kontakt lensler, yapay kornealar, dental implantlar, yapay deri, yanık ve yara örtüleri, ilaç salım sistemleri temel biyomateryal uygulamaları arasındadır.
Biyomoleküler Mühendislik dalının etkinlik alanları içerisine biyomoleküllerin ve biyolojik süreçlerin matematiksel modellenmesi, nicel ölçümleri, görüntülenmesi, yapısal analizleri, proteinlerin yapı ve işlevlerinin ilişkilendirmesi, biyoaktif moleküllerin rasyonel tasarımı, yeni terapötiklerin bulunmasına yönelik hücrede yeni hedef moleküllerin bulunması, özgün gen ürünlerinin üretilmesi için yapay gen devrelerinin oluşturulması gibi hücre ve molekül düzeyinde araştırmalar girmektedir.
Biyomekanik dalı ise, mühendislik mekaniğini biyolojik dokulara ve fizyolojik sistemlere uygulayan bir disiplindir. Araştırma alanları dinamik, statik ve akışkanlar mekaniği konularını kapsamaktadır. Hareket analizleri, doku ve organlarla bunlara uygulanan protezleri etkileyen kuvvetlerin analizi, kan ve hava akış mekaniği analizi gibi çalışma alanları bulunmaktadır.
2008 Yılı Biyomedikal Mühendisliği Ulusal Toplantısı
Her alanda olduğu gibi biyomedikal mühendisliği alanında da yapılan ulusal toplantılarda araştırmacılarımızın bilgi birikimi ve araştırma potansiyeli sergilenmekte ve her toplantı gelecekte yapılacak araştırmaların motivasyon kaynağı olmaktadır. Toplantılardaki eğitim seminerleri konuyla ilgili bilgi eksiklerini tamamlamak ve disiplinlerarası çalışmaları başlatabilmek için izlenmesi gereken etkinliklerdir.
On iki yıldır Boğaziçi Üniversitesi, Biyomedikal Mühendisliği Enstitüsü tarafından düzenlenmekte olan Biyomedikal Mühendisliği Ulusal Toplantısı’na (BİYOMUT) bu yıl Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyomedikal Mühendisliği Anabilim Dalı ev sahipliği yapacaktır. Toplantıda Klinik Mühendisliği ve Biyomedikal Mühendisliği Eğitimi konusunda yapılan inceleme ve araştırmaların yanısıra Biyomedikal Mühendisliğinin Mühendisliği, Biyomekanik, Biyomalzeme ve Biyomoleküler Mühendisliği toplantının dört temel araştırma alanında bildiriler sunulacaktır. Biyoelektrik tematik alanları olarak belirlenmiştir.
BİYOMUT 2008’in bir başka özelliği; ülkemizdeki Biyomedikal Mühendisliği alanındaki başlıca paydaşları bir araya getirmeyi hedeflemesidir. Akademisyenlerin yanısıra, Elektrik ve Makine Mühendisleri Odasının temsilcilerinin, Sağlık ve Sanayi Bakanlıklarının ilgili birimlerinin, Tıbbi Cihaz Üretici ve Tedarikçi Derneklerinin, Sağlık Endüstrisi İşverenleri Sendikasının, Sağlık Endüstrisindeki seçkin firmalarının, girişimcilerin ve bu alandaki araştırmaları destekleyebilecek kuruluşların (TÜBİTAK, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Türk Patent Enstitüsü) toplantıya aktif olarak katılmaları hedeflenmektedir. Toplantıda kurumların konuya yönelik tanıtımları ve duyuruları yeralabilir. Bu yönüyle toplantı, ilgili tüm tarafların birbirini tanımasını, karşılıklı beklentilerin belirlenmesini, destek olanaklarının sorgulanmasını ve işbirliği olanaklarının yaratılması için bir fırsat olarak değerlendirilebilir.
Biyomedikal mühendisliği alanında yapılacak bu büyük ulusal toplantının 2008 yılında ODTÜ’de yapılacak olması ODTÜ’lü öğretim üyeleri olarak bizlere gurur veriyor. Bu alandaki tüm aktörleri bu toplantıya etkin bir şekilde katılmaya davet ediyoruz.
Prof. Dr, ODTÜ Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü
Kaynak: www.biyomedikalciler.com
